Viêm cơ tim do virus là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

Viêm cơ tim do virus là gì?

Viêm cơ tim do virus là một dạng viêm nhiễm của mô cơ tim do virus gây ra. Virus sau khi xâm nhập vào cơ thể có thể trực tiếp tấn công tế bào cơ tim hoặc gián tiếp gây tổn thương thông qua phản ứng viêm của hệ miễn dịch. Bệnh có thể diễn tiến âm thầm hoặc gây ra các biến chứng nghiêm trọng như loạn nhịp tim, suy tim và trong một số trường hợp dẫn đến tử vong đột ngột.

Viêm cơ tim không chỉ xảy ra ở người lớn mà còn có thể gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên. Tùy theo mức độ viêm và phản ứng của cơ thể, người bệnh có thể hồi phục hoàn toàn hoặc tiến triển thành bệnh cơ tim giãn. Một số trường hợp không được phát hiện sớm có thể bị chẩn đoán nhầm là nhồi máu cơ tim hoặc bệnh lý van tim.

Vì viêm cơ tim thường khó phát hiện ở giai đoạn đầu và triệu chứng không đặc hiệu, nên việc chẩn đoán sớm và chính xác đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị và dự phòng biến chứng.

Các loại virus gây viêm cơ tim

Các loại virus gây viêm cơ tim có thể thay đổi theo vùng địa lý và thời điểm, nhưng phổ biến nhất là các virus đường tiêu hóa và hô hấp. Trong số này, Enterovirus, đặc biệt là Coxsackievirus B, được xem là tác nhân thường gặp nhất. Virus có khả năng gây tổn thương trực tiếp lên tế bào cơ tim và kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh mẽ.

Danh sách các virus liên quan đến viêm cơ tim:

• Enterovirus (Coxsackievirus A và B)
• Adenovirus (liên quan đến nhiễm trùng hô hấp ở trẻ em)
• Parvovirus B19 (tác nhân gây ban đỏ truyền nhiễm ở trẻ)
• Herpesvirus (đặc biệt là HHV-6 và EBV)
• Cytomegalovirus (CMV)
• HIV và viêm gan C (HCV) có thể gây viêm cơ tim ở giai đoạn mạn tính

Gần đây, nhiều nghiên cứu đã ghi nhận mối liên hệ giữa virus SARS-CoV-2 và viêm cơ tim, đặc biệt ở những bệnh nhân trẻ không có tiền sử bệnh lý tim mạch. Tình trạng này có thể xảy ra ngay trong giai đoạn nhiễm COVID-19 cấp hoặc vài tuần sau khi hồi phục, được gọi là hội chứng viêm đa hệ thống hậu nhiễm (MIS-C/MIS-A).

Virus có thể đến tim qua đường máu, sau khi nhân lên ở niêm mạc ruột hoặc đường hô hấp. Khi đã vào mô cơ tim, virus xâm nhập vào tế bào cơ tim thông qua các thụ thể như CAR (coxsackie and adenovirus receptor), gây tổn thương trực tiếp và gián tiếp.

Cơ chế bệnh sinh

Viêm cơ tim do virus tiến triển qua ba giai đoạn sinh lý bệnh đặc trưng:

1. Giai đoạn virus cấp tính: virus xâm nhập vào cơ thể, lan truyền đến tim và nhân lên trong tế bào cơ tim.
2. Giai đoạn đáp ứng miễn dịch: hệ thống miễn dịch phát hiện và phản ứng với virus, sản sinh các cytokine gây viêm, có thể dẫn đến tổn thương lan rộng.
3. Giai đoạn tái cấu trúc mạn tính: nếu virus không được loại bỏ hoàn toàn, mô cơ tim có thể bị xơ hóa, gây suy tim và rối loạn nhịp.

Các tế bào miễn dịch như đại thực bào, tế bào T và NK cells được huy động đến cơ tim nhằm tiêu diệt virus. Tuy nhiên, chính quá trình này có thể gây phá hủy mô cơ tim, nhất là khi cơ thể sản sinh kháng thể chéo tấn công cả mô tim bình thường (tự miễn).

Bảng dưới đây mô tả các yếu tố góp phần vào tổn thương mô cơ tim:

Yếu tố	Tác động lên cơ tim
Virus nhân lên	Gây hoại tử tế bào cơ tim
Cytokine viêm (IL-6, TNF-α)	Kích hoạt viêm và gây độc tế bào
Kháng thể tự miễn	Phá hủy mô tim thông qua phản ứng chéo
Stress oxy hóa	Làm tổn thương ty thể và cấu trúc tế bào tim

Nếu quá trình viêm kéo dài, mô cơ tim bị thay thế bởi mô xơ, dẫn đến giảm chức năng co bóp và hình thành bệnh cơ tim giãn, làm tăng nguy cơ suy tim mạn và tử vong.

Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng viêm cơ tim thường không đặc hiệu, đặc biệt ở giai đoạn sớm. Nhiều bệnh nhân có biểu hiện giống cảm cúm thông thường như sốt nhẹ, đau cơ, mệt mỏi. Tuy nhiên, khi tình trạng viêm lan rộng đến mô tim, các triệu chứng tim mạch rõ rệt hơn sẽ xuất hiện.

Các biểu hiện lâm sàng phổ biến:

• Đau ngực âm ỉ hoặc dữ dội, thường nhầm với nhồi máu cơ tim
• Khó thở, đặc biệt khi gắng sức hoặc nằm ngửa
• Hồi hộp, đánh trống ngực do loạn nhịp
• Ngất hoặc cảm giác choáng váng
• Phù chân, cổ chướng nếu có suy tim phải

Ở trẻ em, biểu hiện có thể không rõ ràng, thường chỉ là kích thích, ăn uống kém hoặc tím tái nhẹ. Trong trường hợp viêm cơ tim cấp hoặc thể kịch phát, bệnh nhân có thể nhanh chóng rơi vào sốc tim, cần hồi sức tích cực.

Một số thể lâm sàng đặc biệt bao gồm:

• Viêm cơ tim tối cấp (fulminant): diễn tiến nhanh chóng, thường đi kèm suy tim và tụt huyết áp nghiêm trọng.
• Viêm cơ tim mạn: biểu hiện giống bệnh cơ tim giãn, với triệu chứng suy tim tiến triển và rối loạn nhịp.

Vì tính chất lâm sàng đa dạng, viêm cơ tim do virus dễ bị bỏ sót hoặc nhầm với các bệnh tim khác, nên chẩn đoán chính xác dựa vào lâm sàng, cận lâm sàng và hình ảnh học là rất quan trọng.

Chẩn đoán

Chẩn đoán viêm cơ tim do virus là một thách thức do triệu chứng không đặc hiệu và có thể chồng lấp với các bệnh lý tim mạch khác. Việc xác định chính xác đòi hỏi kết hợp giữa lâm sàng, xét nghiệm sinh hóa, hình ảnh học và đôi khi cần đến sinh thiết cơ tim.

Một số công cụ chẩn đoán chính:

• Điện tâm đồ (ECG): phát hiện biến đổi ST-T, block nhánh, block nhĩ-thất hoặc loạn nhịp thất. Tuy nhiên, kết quả thường không đặc hiệu.
• Xét nghiệm men tim: tăng troponin I hoặc T cho thấy tổn thương cơ tim, có giá trị hỗ trợ chẩn đoán.
• BNP hoặc NT-proBNP: tăng cao trong trường hợp có suy tim.
• X-quang ngực: có thể thấy bóng tim to, phù phổi nếu có suy tim.

Chụp cộng hưởng từ tim (Cardiac MRI - CMR) là công cụ có giá trị cao trong chẩn đoán viêm cơ tim. Hình ảnh MRI có thể cho thấy phù mô, hoại tử, hoặc xơ hóa, thường thể hiện qua tín hiệu tăng ở T2 hoặc bắt thuốc gadolinium muộn (LGE). Đây là tiêu chuẩn vàng không xâm lấn để đánh giá mô tim trong viêm cơ tim cấp.

Sinh thiết cơ tim được xem là tiêu chuẩn xác định cuối cùng. Theo khuyến cáo của AHA/ACC/ESC, chỉ định sinh thiết gồm viêm cơ tim nặng, không đáp ứng điều trị, hoặc nghi ngờ bệnh lý cơ tim đặc biệt. Sinh thiết giúp xác định chính xác nguyên nhân virus (thông qua PCR) và loại trừ các bệnh tự miễn khác.

Phân biệt với các bệnh lý tim khác

Viêm cơ tim do virus có thể bị nhầm với nhiều bệnh tim khác, đặc biệt là nhồi máu cơ tim, viêm màng ngoài tim, bệnh cơ tim giãn, hoặc các rối loạn nhịp tiên phát. Việc phân biệt đúng có ý nghĩa quan trọng để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.

Dưới đây là bảng so sánh một số điểm khác biệt điển hình:

Chẩn đoán	Troponin	ECG	CMR	Đáp ứng điều trị
Viêm cơ tim	Tăng	Không đặc hiệu	LGE phân bố lan tỏa, không theo mạch vành	Thường hồi phục nếu nhẹ
Nhồi máu cơ tim	Tăng cao	ST chênh điển hình	LGE phân bố theo vùng mạch vành	Can thiệp mạch là chủ đạo
Viêm màng ngoài tim	Bình thường hoặc tăng nhẹ	ST chênh lan tỏa	Tràn dịch màng tim, không có hoại tử mô	Đáp ứng tốt với NSAIDs

Sự hỗ trợ của MRI là then chốt để phân biệt viêm cơ tim với các bệnh lý tim khác, đặc biệt trong trường hợp men tim tăng nhưng mạch vành bình thường.

Điều trị

Hiện chưa có phác đồ điều trị đặc hiệu cho viêm cơ tim do virus. Mục tiêu điều trị là kiểm soát triệu chứng, hỗ trợ chức năng tim và hạn chế đáp ứng viêm quá mức. Điều trị nội khoa thường được áp dụng theo từng mức độ nghiêm trọng.

Các phương pháp chính bao gồm:

• Nghỉ ngơi tuyệt đối trong giai đoạn cấp để giảm gánh nặng cho tim.
• Thuốc hỗ trợ tim mạch như ACEI, beta-blockers và lợi tiểu nếu có triệu chứng suy tim.
• Kháng virus đặc hiệu: chỉ định rất hạn chế và hiện chỉ hiệu quả rõ rệt với CMV hoặc HIV.
• Điều trị miễn dịch: corticosteroids hoặc IVIG có thể được dùng trong thể nặng, viêm cơ tim tự miễn hoặc có bằng chứng hoạt hóa miễn dịch mạnh.

Trong các trường hợp suy tim tiến triển hoặc rối loạn nhịp đe dọa tính mạng, cần điều trị chuyên sâu như:

• Thiết bị hỗ trợ thất (VADs)
• ECMO (oxy hóa máu qua màng ngoài cơ thể)
• Ghép tim (trong trường hợp không hồi phục)

Một số nghiên cứu cho thấy corticosteroids có thể cải thiện chức năng tim trong viêm cơ tim do virus nếu dùng đúng chỉ định. Tuy nhiên, điều trị miễn dịch không được khuyến cáo rộng rãi vì nguy cơ làm nặng thêm nhiễm virus.

Tiên lượng

Tiên lượng viêm cơ tim rất thay đổi tùy thuộc vào nguyên nhân, mức độ tổn thương cơ tim và thời điểm phát hiện. Nhiều bệnh nhân hồi phục hoàn toàn sau vài tuần hoặc vài tháng, đặc biệt nếu bệnh được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, khoảng 20-30% bệnh nhân có thể tiến triển thành bệnh cơ tim giãn và suy tim mạn tính.

Các yếu tố tiên lượng xấu bao gồm:

• Phân suất tống máu (LVEF) < 40%
• Loạn nhịp thất dai dẳng
• Triệu chứng suy tim nặng (NYHA III-IV)
• Có tràn dịch màng ngoài tim nhiều hoặc sốc tim

Trẻ em bị viêm cơ tim thường có diễn tiến nặng hơn người lớn. Theo nghiên cứu trên tạp chí *Circulation*, tỷ lệ tử vong hoặc phải ghép tim ở nhóm trẻ có viêm cơ tim tối cấp lên đến 25% trong vòng 90 ngày.

Phòng ngừa

Hiện chưa có vắc-xin đặc hiệu phòng ngừa viêm cơ tim do các virus thông thường. Tuy nhiên, các biện pháp giảm nguy cơ nhiễm virus sẽ góp phần làm giảm tỷ lệ mắc bệnh. Đặc biệt trong bối cảnh đại dịch COVID-19, việc tiêm phòng và hạn chế lây nhiễm là rất cần thiết.

Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

• Vệ sinh tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn
• Tránh tiếp xúc gần với người có triệu chứng nhiễm virus
• Tiêm phòng cúm hàng năm và vắc-xin COVID-19 đầy đủ
• Không tập thể thao cường độ cao khi đang có biểu hiện nhiễm virus

Đối với các vận động viên hoặc người hoạt động thể lực nặng, việc sàng lọc sau nhiễm virus, đặc biệt là COVID-19, nên được cân nhắc trước khi trở lại luyện tập để hạn chế nguy cơ biến chứng tim mạch.

Tài liệu tham khảo

1. Cooper LT Jr. Myocarditis. N Engl J Med. 2009;360(15):1526–38. doi:10.1056/NEJMra0800028.
2. Kindermann I, Barth C, Mahfoud F, et al. Update on myocarditis. J Am Coll Cardiol. 2012;59(9):779–92. doi:10.1016/j.jacc.2011.09.074.
3. Kociol RD, Cooper LT, Fang JC, et al. Recognition and Initial Management of Fulminant Myocarditis. Circulation. 2020;141(6):e69–e92. doi:10.1161/CIR.0000000000000745.
4. Bozkurt B, Colvin M, Cook J, et al. Current Diagnostic and Treatment Strategies for Specific Dilated Cardiomyopathies. Circulation. 2016;134(23):e579–e646.
5. Tschöpe C, Ammirati E, Bozkurt B, et al. Myocarditis and inflammatory cardiomyopathy: current evidence and future directions. Nat Rev Cardiol. 2021;18(3):169–193.
6. American Heart Association. Cardiovascular Magnetic Resonance in Myocarditis. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCIMAGING.119.009442
7. National Institutes of Health (NIH). SARS-CoV-2 and Myocarditis. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7454762/
8. American College of Cardiology. Myocarditis in Athletes: Bridging the Gap Between COVID-19 and Cardiac Safety. https://www.acc.org/latest-in-cardiology/articles/2021/06/08/12/42